ساوالان

«مي‌گويند روزي كه برف‌هاي ساوالان تمام شود، قيامت در خواهد گرفت.»

«ساوالان» كه بر‌ فراز زاگرس سر به فلک کشيده قرار دارد، مقدس­‌ترين كوه ايران است. گفته مي‌شود كه مزار يكي از پيامبران در قلعه ساوالان قرار دارد و بنابر باور‌هاي مردم، اين مزار، مزار زردشت است. متون كهن فارسي هم به رابطه ساوالان و زردشت اشاره دارند و آن­جا را مكان نيايش و عبادت زردشت  مي‌دانند.

■ ساوالان، كوهي كه از بهشت آمده است

مردم منطقه بر اين باورند كه ساوالان يكي از هفت كوه بهشت است. در اين باره روايتي دارند كه می­گوید: روزي روزگاري در جايي كه امروز ساوالان قرار گرفته است، شهري بود با مردماني متجاوز و آلوده به گناه. خداوند براي آنها پيامبري فرستاد تا هدايتشان كند اما آنها همچنان نافرماني كردند. پس خداوند از فرشتگانش خواست كه يكي از كوه‌هاي بهشت را روي شهر مردمان گناهگار قرار دهند. از ميان كوه‌هاي بهشت، تنها ساوالان داوطلب اين كار شد.

يكي از فرشتگان، ساوالان را بر بال‌هاي خويش قرار داد و به زمين آورد و در هنگامي كه پيامبر با پيروانش براي عبادت از شهر خارج شده بودند، كوه را روي شهر قرار داد.

■ سلطان ساوالان

قله «سلطان» يا «ساوالان» كه همه كوه نيز به همين نام ناميده مي‌شود بلند‌ترين قله ساوالان است و بيشتر باور‌ها به اين قله مربوط مي‌شود. در كنار قله درياچه‌اي به همين نام قرار دارد. درياچه بيشتر ماه‌هاي سال پوشيده از يخ است. مي گويند هنگام باز شدن يخ‌ها، گرداب عظيمي در آن پديد مي‌آيد كه هر آن­چه را در درياچه وجود دارد به ژرفاي تاريك  و نا‌پيداي آن مي‌كشاند.

■ ساوالان اسطوره صلابت

منطقه حفاظت­ شده ساوالان با موقعيت طبيعي و جغرافيايي خاص خود، از جمله مناطقي است كه از پتانسيل اكوتوريستي بسيار بالا برخوردار است. ساوالان توده كوهستاني عظيمي است كه در غرب شهر تاريخي اردبيل يا  «آرتاويل» واقع است. به دليل موقعيت ارتفاعي خاص و اهميت بوم شناختي و منشأ تشكيل، اغلب نام دو توده كوهستاني سهند و ساوالان با هم برده مي­شود. عظمت  اسطوره­هاي ساوالان به اندازه­اي است كه در شعاع وسيعي از منطقه آذربايجان، نام آن به عنوان استعاره ابهت و صلابت مورد استفاده قرار مي­گيرد.

توده آتشفشاني ساوالان بخشي از كمربند كوهستاني شمال ايران است كه با جهت شرقي- غربي خود، كوهستان­هاي فلات آذربايجان را از طريق كوههاي تالش با سيستم كوهستاني البرز مرتبط مي­سازد. ساوالان در شرق آذربايجان و در محدوده استان­هاي اردبيل و آذربايجان شرقي واقع شده است. رودخانه­هاي «بالخلو» (پر از ماهي) و «آجي چاي» تلخه رود در جنوب، رودخانه­هاي اهر و «قره­سو» در شمال، دشت اردبيل در شرق و دره­هاي ميان شهر اهر و تلخه رود در غرب، اين توده كوهستاني را از واحدهاي طبيعي مجاور متمايز مي­كند. در اطراف اين توده آتشفشاني شهرهاي كوچك و بزرگ بسياري نظير اردبيل، مشكين­شهر، اهر، هريس، سراب و سرعين قرار گرفته است و در واقع مي­توان گفت شهرهاي ياد شده ساوالان را بسان حلقه­اي در برگرفته­اند.

■ جاذبه­هاي طبيعي ساوالان

جاذبه­هاي توريستي منطقه ساوالان دو گونه جاذبه­هاي طبيعي و جاذبه­هاي تاريخي است. ارتفاعات متعدد، آبهاي معدني فراوان، درياچه­هاي كوچك و بزرگ، دشت و جلگه­هاي وسيع و شرايط آب و هوايي مساعد و مطلوب، همگي نشان از قابليت­ها و استعدادهاي طبيعي منطقه براي جلب مشتاقان و علاقه مندان طبيعت دارد.

آبهاي معدني گوناگون يكي از مهم­ترين جاذبه­هاي توريستي اين منطقه بشمار مي­آيد. وجود سيزده چشمه آب معدني كه حاوي آبهاي گوگردي، كربناته، سولفوره، بي­كربناته، كلروره، آشاميدني گازدار و آشاميدني بدون گاز است، به اندازه ذخاير نفتي اهميت دارد. اين چشمه­ها در شش مجتمع سرعين، سردابه، نير، ارجستان، موئيل و لاهرود قرارگرفته است و خواص درماني فراوان دارد. اين منطقه به لحاظ تعداد چشمه­هاي معدني نه تنها در سطح ايران، بلكه در سطح جهان نيز بي­نظير است.

در ميان درياچه­هاي طبيعي و مصنوعي بسيار كه در محدوده و حاشيه اين منطقه يافت مي­شود، علاوه  بر درياچه قله ساوالان، درياچه شورابيل به لحاظ قرار گرفتن آن در محدوده  شهر اردبيل و نيز به دليل وسعت و موقعيت جغرافيايي خاص آن به تفريح و تفرج و جهانگردي اهميت فراوان دارد. آب اين درياچه تا سال ۱۳۷۴ از غلظت بالاي نمك برخوردار بود و منابع زيستي آن به ارگانيسم­هاي ويژه آبهاي شور نظير «آرتميا» و «روتريا» و از اين دست منحصر مي­شد. اما در حال حاضر با هدايت بخشي از آب رودخانه بالخو به اين درياچه، علاوه بر گسترش مساحتش، شوري آب نيز بشدت كاهش يافته است و امكان پرورش ماهي قزل آلاي رنگين كماني و ماهيان ديگر در اين درياچه فراهم شده است.

قله آتشفشان «ساوالان سلطان» با ارتفاع ۴۸۴۴ متر از سطح دريا، عظمت خاصي به منطقه بخشيده است. اين كوه با يخچال­هاي عظيم از منظر ورزش كوهنوردي و يخچال نوردي، يكي از كوههاي مطرح در سطح جهان است و هرسال و بويژه در فصل تابستان هزاران علاقه­مند از اقصي نقاط ايران و جهان به اين كوهستان روي مي­آورند و از مواهب طبيعي آن بهره مند مي­شوند.

رشته کوه ساوالان در جنوب شرقی شهرستان مشکین شهر و در فاصله 25 کیلومتری آن واقع شده است. ارتفاع بلندترین نقطه آن با نام سلطان ساوالان می­باشد. سلطان ساوالان پس از دماوند معروفترین کوه ایران است که دریاچه­ای زیبا در قله آن وجود دارد. ساوالان با رودها، یخچال­های دائمی و طبیعت بکر، نمونه­ای است از هنر بی­همتای خلاق آن.

■ آبهای گرم

همان­گونه که ذکر گردید وجود کوه ساوالان سرمنشا چشمه­های آب گرم بسیاری را در منطقه گردیده که اهم آن عبارتند از:

ـ‌ شهر سياحتي سرعين: سرعين در 29 كيلومتري غرب اردبيل و در دامنة كوه ساوالان واقع  است. آب گرمهاي  معدني آن گاوميش گلي، ساري­سو، قهوه­سويي، آب چشم، قره سو (اعصاب سويي)، ژنرال سويي، پهنلو ، شفا سويي مي باشد. همچنين آبگرم بئش باجيلار و نيز مجتمع  آبدرماني سبلان يكي از مجتمع­هاي آب­درماني كشور و خاور ميانه  مي­باشد.

ـ آبگرم سردابه يا ساري داوا كه خاصيت درماني براي بيماران يرقان و بيماري زردي دارد و در نزديكي شهرستان اردبيل مي باشد.

‌ـ  آبگرم برجلو و قينرجه در نير

ـ آب معدني بيله درق

ـ آبگرم خلخال

■ آبـگرمهاي مشگين شهر كه عبارتند از:

ـ چشمه آبگرم قینرجه

اين چشمه در جنوب مشكين شهر و به فاصله تقريبي 15 كيلومتري آن واقع شده است. به سبب گرماي زياد، آب چشمه را با مقداري آب سرد رودخانه مي­آميزند و در حوضچه­اي براي استحمام مورد استفاده قرار مي­دهند.

آب چشمه در رديف آب­هاي معدني كلرورسديك يا كلرور هيپوتونيك و گازدار و خيلي گرم و داغ است. استفاده  از اين آب براي درمان لنفاتيسم، راشي تيسم، بيماري هاي زنانه، روماتيسم هاي مزمن سودمند است و  نيز صفرا آور و زياد كننده ترشحات دهان و  معده است. به خاطر دماي بالاي آب چشمه، به عنوان تسكين دهنده، ضدتورم، ضد درد، تسهيل كننده  عمل تنفس و  اتساع عروق سطحي بدن مورد استفاده قرار مي گيرد.

 
ـ چشمه آبگرم قوتورسوئي

اين چشمه يكي از مشهورترين چشمه هاي مشكين شهر و دامنه سرسبز ساوالان است كه در 25 كيلومتري جنوب لاهرود و 48 كيلومتري جنوب مشكين شهر واقع شده است. درجه حرارت آب در حوض و نزديك مظهر چشمه، 41 درجه است. آب اين چشمه، در گروه آب­هاي معدني سولفاته كلسيك و سديك و گوگرددار گرم قرار دارد. اين چشمه در درمان بيماري­هاي روماتيسمي و  پوستي مورد استفاده قرار مي­گيرد. آب اين چشمه روي بيماري­هاي مجاري تنفسي، برونشيت­هاي مزمن همراه  يا بدون آسم، سرفه­هاي تشنجي، تشنجهاي عضلاني، جوش­هاي بدن و آماس و دردهاي مفصلي اثر مفيد و موثر دارد.

چشمه قوتور سوئی که در حقیقت از لحاظ درمانی نگین چشمه­های ساوالان محسوب می شود به علت داشتن مقدار زیادی گاز SH2  و حرارت حدود 38 درجه  سانتیگراد  جایگاه  محسوسی در میان تمام چشمه های ساوالان  دارد . 

ـ چشمه آبگرم ايلاندو

در فاصله 11 کيلومتري جنوب مشكين شهر از  زمين مي­جوشد. آب چشمه ايلاندو از نوع آب هاي معدني كلروسولفاته بيكربناته كلسيك گازدار و گرم است. به خاطر دماي بالاي آب، تسكين دهنده دردهاي عمومي بدن و تقويت كننده حالت عمومي بدن و نيز تمدد اعصاب است و نيز به موجب داشتن بيكربنات و سولفات مي­توان از آن براي درمان بيماري­هاي جلدي، دردهاي روماتيسمي مزمن، بيماري­هاي تنفسي و گوارشي، بيماري­هاي زنانه استفاده كرد.

ـ چشمه آبگرم شابيل

اين چشمه  در 27  كيلومتري لاهرود و در چند كيلومتري آبگرم قوتورسوئي و در پاي تپه­اي واقع شده است. دماي آب در مظهر چشمه 48 درجه سانتي­گراد است. ظاهر آب زلال، كمي ترش مزه، بي­رنگ و نيز كمي بودار است. آب اين چشمه، در  رديف  آب هاي معدني اسيد بيكربنات يا بيكربناته سديك قرار دارد. به  خاطر وجود  مقدار زيادي اسيد كربنيك، از آب آن براي درمان بيماري­هاي حركتي، عصبي (درمان پادرد و كمر درد) استفاده مي­شود.

ـ چشمه آبگرم دوبدو (دودو)

ـ چشمه آبگرم موئيل

ـ چشمه آبگرم آق سو

ـ چشمه آبگرم ملك سوئي