نگاهی نو به معماری خانه های تبریز (قدکی)

■ خانه قدکی نگاهی نو به معماری خانه های تبریز (قدکی)
این خانه در اواسط دوره قاجاریه به دستور اعتمادالدوله ساخته شده است. دارای اندرونی و بیرونی، تزیینات و دیوار نگاری، آینه کاری، گچبری و آجر کاری با بند برجسته می باشد. اندرونی شامل اتاق های نشیمن و استراحت متصل به زیرزمین، بیرونی آن شامل تالاراصلی (طنبی)، کله ای ها، تالار فرعی واتاق های خواب واستراحت مهمان بوده است. زیرزمین بنا که با پوشش های متنوع آجری مسقف شده شامل فضاهایی چون مطبخ، انبار گندم، آب انبار و حوضخانه و…بوده است. با توجه به زمان متاخر ساختمان این خانه نسبت به خانه بهنام، معماری آن ضمن حفظ اصول اساسی خانه سازی اعیانی در منطقه نقشه دیگری را در رابطه با موقعیت و ابعاد زمین طرح ریزی کرده است. ورودی اصلی خانه به صورت کوچه بن بست کم عرضی بوده که به یک «هشتی» راه داشته و دو در جداگانه یکی به سوی بیرونی و دیگری به سوی اندرونی گشوده می شده است. ارتفاع طبقه اول از سطح حیاط کمی بیش از خانه قبلی (به اندازه حدود چهار پله) و در نتیجه پنجره های زیرزمین ها مرتفع تر است. سرپناه نمای جنوبی ساختمان بر سه ستون و دو نیم ستون (چسبیده به دیوارهای آجری طرفین ضلع جنوبی) استوار است. ستون میانی مرکز قرینه نمای جنوبی است. طنبی اصلی دارای سه ارسی رو به جنوب و سه ارسی رو به شمال است. در سمت جنوب هر یک از سه ستون سر پناه در مرکز یکی از ارسی ها قرار گرفته است. قسمت بالای این ارسی ها هلالی است همان طور که پیشانی گچی سرپناه با هلال هایی به سرستون ها متصل شده است. در قسمت پایین، زیر هر یک از ارسی ها و در مرکز آنها، سه پنجره کوچکتر مربوط به حوضخانه زیرزمین قرار دارد. در زیر سر پناه، از فاصله نصف دیوار میان ارسی مرکزی و دو ارسی دیگر (یعنی همسطح دیوارهای شرقی و غربی طنبی) نمای بیرونی در دو سوی آن به صورت مورب به نیم ستون های طرفین سرپناه پیوسته است. در این دو قسمت، همسطح کف حیاط، درهای ورودی به ساختمان و کنار آنها پنجره های راه پله قرار دارد. روی آنها، همسطح پایین ارسی-های طنبی، دو پنجره و بالای آنها همسطح سقف سرپناه، دو پنجره کور که داخلشان گچ اندود و یادآور پیشانی نمای سرپناه است قرار گرفته اند. دو هلال میانی پیشانی سر پناه دارای حاشیه باریک و ظریفی از آجر کاری ساده می باشند. در حاشیه دو هلال کناری پیشانی سر پناه، که قسمت ورودی ها زیر آنها قرار دارد، در فاصله هر دو آجر افقی یک آجر عمودی به کار رفته و نقش دندانه دار ظریفی را ایجاد کرده است. دو بخش ستون مانند آجری ازدو سوی نمای جنوبی ساختمان بیرونی را محدود کرده است، که در آجر کاری نمای
آن به صورت گود رفته نقش 9 مثلث در دو ردیف روی هریک از دو دیواره آجری ایجاد شده که در مرکز مقطع هر یک آجری مربع به صورت گود رفته قرار دارد. کتیبه ای باریک از آجر کاری دو بخش آجری طرفین را به بالای پیشانی سر پناه متصل کرده است.
در مرکز حیاط حوض بزرگی به شکل مستطیل که سر و ته آن مورب است ساخته شده و با فاصله در چپ و راست و بالای حوض باغچه بندی شده است. پنجره های ضلع شرقی وغربی ساختمان رو به این حیاط باز می شوند. در قسمت شمالی ساختمان بیرونی خانه قدکی حیاط دیگری با حوضی مشابه حوض حیاط جنوبی قراردارد. دراین قسمت بخش میانی ساختمان که قرینه و معادل وسعت طنبی و راهروهای کناری است به صورت برجسته طراحی شده و جلوی آن ایوان بزرگی قرار دارد که سقف آن بر چهار ستون و دو نیم ستون استوار است. چهار ستون اصلی روبروی دیوار بین سه ارسی قرارگرفته اند. این ستونهای گچی با هلالی بزرگ و خوش ترکیب به پیشانی گچی سقف ایوان می پیوندند. دو هلال کوچک در دو سو ستون اول و آخر را به نیم ستون های کناری متصل می کند. مانند نمای جنوبی، دراینجا نیز سه پنجره حوضخانه زیر هر یک از ارسی ها قرار دارند. نمای این قسمت از کف حیاط تا یک سوم ارتفاع ایوان از سنگ و بقیه نما و داخل ایوان آجرکاری با نقوش متنوعی است که استفاده از چند رنگ آجرآنها را مشخص تر می نماید. یک حاشیه آجرکاری ساده بخش پیش آمده نما را از دو سو و بالا محدود کرده است. بقیه نما در دو سوی ایوان و حوضخانه عقب نشسته است در سطح حیاط دو در ورودی به ساختمان و پنجره های زیرزمین ها قرار دارد. در طبقه اول در هر سو ایوان کم عرضی با ستون های گچی و پیشانی کوتاهی از گچ به نوار پهنی از آجرکاری ساده منتهی می شود. ارتفاع طبقه اول در دو بخش جانبی کمتر از نمای مرکزی است. درهای اتاق های طبقه اول به این ایوان ها باز می شود.