فضاهای انضباطی شهری با ارزیابی نگرش جنسیتی : پارک های موضوعی بانوان در تبریز

سالار پاکی کلوانق

در برنامه ریزی شهری، فضای عمومی به فضایی اطلاق می شود که در خدمت منافع عمومی بوده و انسجام اجتماعی را ارتقا می بخشد. طبق تعریف، آنها برای همه شهروندان صرف نظر از جایگاه اجتماعی و سایر ویژگی های افراد قابل دسترسی هستند.  با این حال اگر نیازهای زنان در این فضا، مورد توجه قرار نگیرد، آیا می توان آن را فضای عمومی تلقی کرد؟ در این چند سال اخیر، روند غالب در شهر تبریز به جای گسترش قلمرو عمومی، در جهت کوچک سازی آن بوده است. در چند دهه گذشته، روندهای مختلفی از خصوصی سازی، نظمی از اشکال شهری را آفریدند، که این اشکال کمتر از قبل تابع حضور روزانۀ طیف متنوعی از شهرنشینان بودند.  تمامی این ها در  صورتی رخ می دهند که شاخص های جهانی تفکیک (طبقه، نژاد و قومیت، جنسیت)، جداییِ روز افزون طبقات جمعیتی را در گسترۀ جهان نشان می دهند. بنابراین برنامه ریزی شهری می بایست در جهت کاستن از این مشکلات باشد.
در شهر تبریز شاهد ظهور روز افزون پارک هایی تفکیک شده از لحاظ جنسیت تحت عناوینی همچون پارک مادر، پارک بانوان و … هستیم. کثیری از پژوهش های انجام شده توسط متخصصین و پژوهشگران، حاکی از این است که تفکیک جنسیتی و حصار کشی در فضای سبز، نه تنها نمی تواند راهکار مناسبی برای افزایش امنیت فضای عمومی شود، بلکه موجب کاهش فضا برای تمام افراد اعم از زن و مرد می شود.

فضا و انواع فضا های شهری

از دﻳﺪ ﺑﺴﻴﺎري از پژوهشگران، ﻓﻀﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺟﺪاﻧﺸﺪﻧﻲ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺎدي و ﺳﺎﺧﺖ ﻣﻨﺪ ﺷﺪن زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و اﻳﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان آن را ﺟﺪا از ﺟﺎﻣﻌﻪ و رواﺑﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﻬﻤﻴﺪ. ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﺎدي ﺳﺖ، ﺑﺎ اﺑﻌﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رواﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻲ اش و ﺷﻜﻞ ﺷﻬﺮ، ﻫﻨﺪﺳﻪ اﻳﻦ ﻓﻀﺎ اﺳﺖ. ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ﺻﺤﻨﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ داﺳﺘﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺟﻤﻌﻲ در آن ﮔﺸﻮده ﻣﻲﺷﻮد و در اﻳﻦ ﻓﻀﺎ ﻓﺮﺻﺖ آن وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺮزﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﺷﺪه و ﺑﺮﺧﻮردﻫﺎي از ﭘﻴﺶ ﺗﺪوﻳﻦ ﻧﻴﺎﻓﺘﻪ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده و اﻓﺮاد در ﻳﻚ ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﺑﺎﻫﻢ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﺪ(Lynch, 1972:109 .) ﻧﻘﺶ اﺻﻠﻲ ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي در ﻓﺮاﻫﻢ آوردن اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ ﺑﺮاي ﺗﺴﻬﻴﻞ رواﺑﻂ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﺷﻮد. ﻓﻀﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﺟﺮﻳﺎن ﺷﻬﺮوﻧﺪي از ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺲ ﺗﻌﻠﻖ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ (ﻓﻀﺎي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه از ﺟﻨﺒﻪ ﻛﺎﻟﺒﺪي) و ﺑﻪ اﺟﺘﻤﺎع (از ﻃﺮﻳﻖ ﺗﺴﻬﻴﻞ ﻛﻨﺸﻬﺎي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ) ﺣﻴﺎت ﻣﺪﻧﻲ را ﺑﻪ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﺷﻬﺮ ﺗﺰرﻳﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﻧﻤﻮد(ﺣﺒﻴﺒﻲ1378 :31 .)
با توجه به تعاریفی که محققان ارائه کرده اند، فضای شهری را می توان به این شکل طبقه بندی کرد:

• ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ :آن ﺑﺨﺶ از ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻬﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺨﺎص ﺗﺤﺖ ﺗﺼﺮف ﻳﺎ ﺗﻤﻠﻚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮد .ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ، ﺣﻴﺎﻃﻬﺎ و ﺑﺎﻏﻬﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ از آن ﺟﻤﻠﻪاﻧﺪ.
• ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻧﻴﻤﻪﺧﺼﻮﺻﻲ ﻳﺎ ﻧﻴﻤﻪﻋﻤﻮﻣﻲ: آن دﺳﺘﻪ از ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺷﻬﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺤﺪودﻳﺖ در ﻫﺪف و ﻛﺎرﺑﺮي آن، ﺗﻮﺳﻂ ﮔﺮوﻫﻲ ﺧﺎص از اﻓﺮاد ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد. ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﻣﺠﺘﻤﻊ ﻫﺎي ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ و ﻣﺤﻮﻃﻪ ﻫﺎي آﻧﺎن، ورزﺷﮕﺎﻫﻬﺎ و ﻧﻤﺎﻳﺸﮕﺎﻫﻬﺎ.
• ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ: آن دﺳﺘﻪ از ﻓﻀﺎﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﻮم ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﺑﺪون ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻛﻨﺘﺮل و  …ﺣﻖ ورود و ﺣﻀﻮر در آﻧﺎن را دارﻧﺪ .ﻓﻀﺎﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬﺎ، ﭘﺎرﻛﻬﺎ،ﻣﻴﺎدﻳﻦ، ﺑﺎزارﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺟﺪ . اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻓﻀﺎﻫﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻘﻴﺎس ﻋﻤﻠﻜﺮدي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻃﻴﻒ ﻣﺘﻨﻮع و ﮔﺴﺘﺮده ﻣﺨﺎﻃﺒﻴﻦ ﺧﻮد داراي ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺳﻬﻢ در ﺣﻴﺎت ﺟﻤﻌﻲ ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ .از اﻳﻨﺮو ارﺗﻘﺎء ﻛﻴﻔﻲ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻓﻀﺎﻫﺎ ﺑﻴﺶ از ﺳﺎﻳﺮ اﻧﻮاع ﻓﻀﺎﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ اﻳﺠﺎد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻬﺮي ﺳﺎﻟﻢ و ﺷﻜﻮﻓﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ.

ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤــﻮﻣﯽ ﺷــﻬﺮ ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﻓﻀــﺎﻫﺎﯾﯽ ﮐــﻪ ﺑﺴــﯿﺎري از ﻓﻌﺎﻟﯿــﺖﻫــﺎي روزﻣــﺮة ﻣــﺎ در آن ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد از اﻫﻤﯿﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﯽ ﺑﺮﺧﻮردارﻧــﺪ، اﻣــﺎ اﺳــﺘﻔﺎده از اﯾــﻦ ﻓﻀــﺎﻫﺎ ﺗﺠﺮﺑــﻪاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻫﻤﮥ اﻓﺮاد ﯾﮑﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ و ﻣﺘﻐﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺳــﻦ، ﺟﻨﺴــﯿﺖ، ﭘﺎﯾﮕــﺎه اﻗﺘﺼــﺎدي – اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺬﻫﺐ در ﻧﻮع و ﻣﯿﺰان اﺳﺘﻔﺎدة ﺷﻬﺮوﻧﺪان از اﯾﻦ ﻓﻀﺎﻫﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬار اﺳﺖ. ﻃﺮاﺣــﯽ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﻬﺮي ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن اﺳﺘﻔﺎدة ﺑﻬﯿﻨﻪ از اﯾــﻦ ﻓﻀــﺎﻫﺎ ﺑــﺮاي ﻫﻤــﮥ اﻗﺸﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﺟﻤﻠﻪ زﻧﺎن ﻓـﺮاﻫﻢ ﺷــﻮد، اﻣــﺎ ﺑــﺎ ﺗﻮﺟــﻪ ﺑــﻪ ﺗﻌــﺎرﯾﻒ ﻓﻀــﺎي ﻋﻤــﻮﻣﯽ ﻣـﯽﺗــﻮان درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ زﻧﺎن در اﺳﺘﻔﺎده از اﯾﻦ ﻓﻀﺎﻫـﺎ اﮐﺜــﺮاً ﺑـﺎ ﻣﺤــﺪودﯾﺖ ﻣﻮاﺟﻪاﻧــﺪ. ﺑــﻪ ﻃــﻮر ﺧﻼﺻــﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ را اﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد :ﻓﻀﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺷﺎﻣﻞ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﯾﯽ از ﻣﺤﯿﻂ ﻃﺒﯿﻌﯽ و ﻣﺼﻨﻮع اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﻮم ﻣﺮدم ﺑﻪ راﺣﺘﯽ ﺑﻪ آن دﺳﺘﺮﺳﯽ دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﯿﺎﺑــﺎن، ﻣﯿــﺪانﻫﺎ و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﯿﺮﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دﯾﮕﺮان ﺣﻖ ﻋﺒﻮر از آنﻫــﺎ را دارﻧــﺪ (رﻓﯿﻌﯿــﺎ،ن 1381 .) ﺑــﺮ اﺳــﺎس اﯾــﻦ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺣﻀﻮر در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﮔﺮوهﻫﺎ ﻓــﺎرغ از ﺟﻨﺴــﯿﺖ، ﺳــﻦ، ﺳــﻄﺢ درآﻣﺪ، ﺷﻐﻞ و … اﻣﺮي ﺿﺮوري اﺳﺖ .

پارک بانوان

پارک بانوان به پارک‌هایی گفته می‌شود که فقط برای بانوان است. در این نوع پارک‌ها از ورود مردان (پسر، برادر، نامزد، شوهر، پدر و…) جلوگیری می‌شود.
تاریخچه ایجاد پارک بانوان در جهان و ایران: ســابقه ایجاد پارک هــای بانوان به ســال 1913، زمانی که زوجی به نــام جیمز و مری هیل زمینی را در شــهر هلنــا در ایالت مونتانا آمریــکا برای ایجــاد پارک به شــهرداری اهدا كردنــد برمیگردد. ایــن پارک را میتــوان اولین پــارک بانوان جهان محســوب کرد. تاریخچــه احداث پارک بانوان در ایران به یک دهه قبل بر میگردد.  پارک بانوان بروجرد، اولین پارک ویژه زنان درایران است. این پارک درسال۱۳۸۰درزمینی به مساحت بیش از ۴۰ هزار متر مربع طراحی و به بهره برداری رسید. مسئولین فرهنگی ارومیه نیز در ۱۷ اردیبهشت ماه سال 1388 موظف شدند که احداث پارک بانوان را در دستور کار قرار دهند. پارک بانوان بهار نیز در تبریز به سال 1386 افتتاح شد. در ســمنان نیز پارک بانوان در بلوار ۱۷ شهریور سمنان راه اندازی شده اســت.

معرفی پارک های بانوان در تبریز

• بوستان بانوان آنا واقع در خیابان خیام، قطران شمالی، 24 متری وزیر آباد تبریز
• پارک رضوان واقع در شهرک امام، خیابان رضوان
• بوستان بانوان شمس واقع در خیابان فارابی، پایین تر از زیر گذر آبرسان، جنب باغ شمس تبریزی
• باغ پارک بانوان واقع در ولیعصر، خیابان همام تبریزی، بالا تر از فلکه مصدق، کوی افسران
• پارک بانوی مهر باغمیشه واقع در شهرک باغمیشه
• پارک بانوان بهار واقع در خیابان بهار روبه روی ایستگاه قیرمیزی باغ
• پارک بانوان مشروطه ی تبریز واقع در بلوار مشروطه، کنار ترمینال مسافربری مرکزی تبریز

وجه مشترک پارک های بانوان تبریز

زمانی که برای عکاسی و دیدن این پارک ها از نزدیک به محل هر کدام از پارک ها رفتیم، متوجه نقاط مشترکی بین آنها شدیم:

• تقریبا تمامی این پارک ها علاوه بر سالن ورزش و کتابخانه و فضا هایی از این قبیل، محوطه ی بزرگی را به خود اختصاص داده اند که اندازه ی این محوطه در بوستان شمس به 5000 (پنج هزار) متر مربع می رسد که با حصار کشی بلندی از جنس گالوانیزه، بخش عمده ای را در یکی از بهترین نقاط شهر شامل شده یا اگر بهتر بگوییم، اشغال کرده است.
• یکی دیگر از ویژگی هایی که اکثرا در تمامی این پارک ها مشترک است، وجود یک پارک عمومی یا خانواده در منطقه ی بسیار نزدیک و حتی چسبیده به این پارک ها می باشد
• دیگر ویژگی مشترک موجود بین این پارک ها، وجود ساختمان های بلند در نزدیکی و گاهاً چسبیده به پارک ها، با پنجره های مشرف به محوطه ی این پارک ها می باشد.
• دیگر ویژگی مشترک بین این پارک ها، خلوت بودن و گاهاً خالی بودن آنها از شهروندان زن و بلا استفاده ماندن در اکثر اوقات روز می باشد. در صورتی که پارک های عمومی مجاور این مکان ها، در اکثر ساعات روز، مورد استفاده ی شهروندان (هم مرد و هم زن) قرار میگیرد.
• یکی دیگر از ویژگی های مشترک پارک بانوان تبریز این است که تقریباً هیچ کدام از آنها در مناطق محروم و کم امنیت شهر (به اصطلاح پایین شهر و مناطق جرم خیز) واقع نیستند.

آیا پارک های بانوان فضای عمومی هستند؟

با توجه به طبقه بندی انواع فضاهای شهری، میتوانیم به این نتیجه برسیم که با تفکیک جنسیتی در پارک ها، دیگر نمیتوانیم پارک های بانوان را در دسته ی فضاهای عمومی قرار دهیم، و این پارک ها در دسته ی فضا های نیمه خصوصی قرار می گیرند که این امر باعث تغییر کاربری این مکان ها نیز می شود و این پارک ها دیگر کاربرد یک فضای عمومی را نخواهند داشت. همچنین با تغییر ماهیت این فضا ها از یک فضای عمومی به فضای نیمه خصوصی، فضا های عمومی شهر هم برای بانوان و نیز برای آقایان (به علت دسترسی نداشتن آقایان به فضای پارک بانوان) کاهش می یابد. فضا هایی که اهمیت فراوانی در زندگی شهری دارند.

امنیت  (زنان)  در فضا های عمومی

زﻧﺎن ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺮدان ﺗﺮس ﺑﯿﺸﺘﺮي از ﺟﺮاﺋﻢ دارﻧـﺪ و اﺣﺴــﺎس ﻧــﺎاﻣﻨﯽ ﺣﺎﺻﻞ از اﯾﻦ ﺗﺮس روي ﻣﯿﺰان و ﻧﺤﻮة ﺣﻀﻮر آﻧﺎن در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺗــﺄﺛﯿﺮﮔــﺬار ﺧﻮاﻫــﺪ ﺑﻮد . در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ اﺳﺘﺎﻧﮑﻮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺗﺮس از ﺟﺮم ﺑﻪ ﻃــﻮر ﺛــﺎﺑﺘﯽ در زﻧــﺎن ﺳــﻪ ﺑﺮاﺑــﺮ ﻣــﺮدان اﺳﺖ (اﺳﺘﺎﻧﮑﻮ 1992 :12.) یکی از کارهایی که امروزه برای حل مشکل ناامنی زنان انجام می شود، تفکیک جنسیتی فضا های عمومی است که البته در اکثر مواقع این تنها کاری است که انجام می شود. پارک ها نیز به عنوان یکی از فضا های عمومی یا اگر بهتر بگوییم یکی از مهم ترین فضا های عمومی در اجرای این راهکار مستثنی نیستند. برای اجرای این راه کار مواردی را باید در نظر گرفت. اولا در این صورت باید پارک های بانوان در محله های نا امن تر از نظر آماری (مناطق جرم خیز تر) ایجاد و احداث شود (البته به عنوان آخرین گزینه برای ایجاد امنیت نه اولین گزینه) که با توجه به مشاهدات ما و مکان های پارک بانوان در تبریز و همان طور که در قسمت ویژگی های مشترک این پارک ها نیز اشاره شد، اکثر پارک های بانوان تبریز در محل های تقریبا متوسط و متوسط به بالای شهر (به اصطلاح بالا شهر و مرکز شهر) واقع شده اند. ثانیا این سوال پیش می آید که آیا این کار می تواند موثر باشد؟ این راهکار فقط زمانی می تواند موثر باشد که زن در مکان تفکیک شده حضور دارد و در این شرایط بیرون از این فضا حتی میتواند نا امن تر از قبل هم باشد. اما این کار (تفکیک جنسیتی فضا های عمومی) پیامد هایی را نیز به دنبال خواهد داشت. نخست اینکه در این صورت ماهیت فضا های عمومی تغییر کرده و این فضا ها به فضا های نیمه خصوصی-عمومی تبدیل خواهد شد. و این فضا ها (پارک بانوان) دیگر کاربرد یک فضای عمومی را نخواهد داشت. سپس باید به این موضوع اشاره کنیم که این کار سبب باز تولید فضا های عمومی مردانه تر و نا امن تر برای حضور زنان خواهد شد و در این صورت زنان از فضا های کاملاً عمومی حذف شده و به فضایی زنانه و خصوصی هدایت می شوند. امروز پارک های  مخصوص زنان (پارک بانوان) راه حلی برای ایجاد امنیت و استفاده ی بیشتر از امکانات فضای عمومی در جامعه و شهر ما می باشد اما باید دید که آیا این کار، راه حل مناسبی است؟! همان طور که برخی افراد از این راهکار استقبال میکنند و این عمل را گزینه ی مناسبی برای احساس امنیت در زنان میدانند، این عمل در مواردی که امکان حذف نا امنی ها از طرق دیگر نباشد ، میتواند موثر باشد اما سوال اینجاست که آیا این عمل می تواند مشکل احساس نا امنی زنان در فضای عمومی را به طور ریشه ای حل کند یا تنها صورت مسأله را پاک میکند؟َ
برای پاسخ به این سؤال در این قسمت به بررسی برخی نظریات نیاز به ایمنی که توسط متخصصین این موضوع مطرح شده، می پردازیم

نیاز به ایمنی

طبق نظریه مازلو، اگر نیازهای فیزیولوژیک نسبتاً خوب ارضا شوند آنگاه مجموعه ی جدیدی از نیازها پدید می آیند که می توانیم آن ها را به طور کلی جزو نیازهای ایمنی طبقه بندی کنیم. مثل امنیت، ثبات، وابستگی، حمایت، رهایی از ترس، از نگرانی و آشگفتگی، نیاز به سازمان، نظم، قانون، محدودیت، داشتن حامی مقتدر و الی آخر (مازلو، (:1375 74. بر اساس نظر مازلو، این نیاز در فرد ممکن است به حدی برسد که برای او همه چیز کم اهمیت تر و کم ارزشتر از «ایمنی» شمرده شود.
ﺑنابراین ﻣﯽﺗﻮان دو اﯾﺪة اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮاي اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺲ اﻣﻨﯿﺖ زﻧﺎن ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﮐﺮد: 

• ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺟﺎﮐﻮﺑﺰ، ﺑــﺎ اﻓــﺰاﯾﺶ ﮐﻨﺘــﺮل ﻏﯿــﺮ رﺳــﻤﯽ، اﻓــﺰاﯾﺶ ﮐــﺎرﺑﺮي ﻓﻀــﺎﻫﺎ و اﯾﺠــﺎد ﻓﻀﺎﻫﺎي اﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ در ﻓﺮم ﻓﻀﺎﻫﺎ ، ﻣﺤﯿﻂﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺑــﺮاي زﻧــﺎن اﻣــﻦﺗر  ﮐــﺮده، اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ آﻧﺎن را ﺑﺎﻻ ﺑﺮد.
• ﻃﺒــﻖ ﻧﻈــﺮ ﻧﯿــﻮﻣﻦ و ﺳــﺎﯾﺮﯾﻦ ﺑــﺎ ﻣﺤﺼــﻮر ﮐــﺮدن ﻓﻀــﺎﻫﺎ و ﺣــﺬف ﻏﺮﯾﺒــﻪﻫــﺎ از ﻓﻀــﺎ و اﺧﺘﺼﺎص ﻣﺤﺪوده ی ﻣﻌﯿﻦ، اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ را در زﻧﺎن ﺑﺎﻻ ﺑﺮد.

اﺳﺘﻔﺎده از راﻫﺒﺮد دوم ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺎ ﻣﻨﺠــﺮ ﺑــﻪ اﯾﺠــﺎد ﻓﻀــﺎﻫــﺎي ﻣﺤﺼــﻮر ﻣﺨﺼــﻮص ﺑﺎﻧﻮان ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺎ ﺣﺬف ﻋﺎﻣﻞ ﺧﻄــﺮ ﯾﻌﻨــﯽ ﻣﺮدﻫــﺎ (ﻣﺎﻧﻨــﺪ ﻏﺮﯾﺒــﻪﻫــﺎ در ﻧﻈﺮﯾــﮥ ﻧﯿــﻮﻣﻦ) و ﻗﻄــﻊ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو، ﺳﻌﯽ ﺑﺮ اﯾﺠﺎد اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ در زﻧﺎن دارد. اﻟﺒﺘﻪ اﯾــﻦ اﺣﺴــﺎس اﻣﻨﯿــﺖ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﻀــﺎ ﺑـﻮده و ﺑــﻪ ﻣﺤــﺾ ﺧــﺮوج از ﻓﻀــﺎ و ورود ﺑــﻪ ﻓﻀــﺎﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﯽ دﯾﮕﺮ از ﺑﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ .از ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎي دﯾﮕﺮ اﯾﻦ ﻋﻤــﻞ ﻃﺒــﻖ ﻧﻈــﺮ ﻫﯿﻠﯿﯿــﺮ و ﻫﻨﺴــﻮن، ﮐﺎﻫﺶ ﺣﺲ اﻧﺴﺠﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺟﺪاﺳﺎزي زﻧﺎن و ﻣﺮدان از ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
با توجه به نظریه های بالا می توانیم دریابیم که محصور کردن پارک ها و کاهش فضای عمومی نمی تواند گزینه ی مناسبی برای تامین احساس امنیت بانوان در فضا های عمومی (پارک ها) باشد، زیرا همان طور که در نظریه ها به آن اشاره شد، این کار باعث ایجاد احساس امنیت در فضا های عمومی نمی شود بلکه بانوان این حس را فقط در آن فضای نیمه خصوصی تجربه می کنند، و این کاهش فضای عمومی عواقب زیان باری را نیز مثل کاهش حس انسجام اجتماعی در پی خواهد داشت. و مسولین می توانند گزینه های بهتری را بدون کاهش دادن فضا های عمومی برای ایجاد امنیت در این فضا ها انتخاب کنند.

نیاز بانوان به فراغت و ورزش در فضای باز

یکی دیگر از دلایل ایجاد و احداث پارک بانوان، نیاز بانوان به ورزش و فراغت در فضای باز و بهره مندی از نور آفتاب با استفاده از پوشش آزاد و بدون حجاب می باشد که بانوان بتوانند دور از چشم مردان نا محرم آزادانه و بدون حجاب به ورزش یا معاشرت در این فضا ها حضور یابند. که در این صورت می توانیم بانوان را در دو دسته جای گذاری کنیم. دسته ی اول بانوانی هستند که برای انجام این گونه فعالیت ها در فضا های عمومی مشکلی ندارند و میتوانند با پوششی که مورد پسند خود و جامعه می باشد، در فضا های عمومی حضور یابند. دسته ی دوم بانوانی هستند که به توجه به عقاید و خصوصیاتشان که قابل احترام نیز می باشد نمیتوانند این کارها (نظیر ورزش و معاشرت و …) را در یک فضای عمومی و در حضور مرد نا محرم انجام دهند. که با توجه به مشرف بودن پنجره های ساختمان های اطراف به پارک های بانوان و وجود راه کار های بهتر از کاهش فضا های عمومی با تفکیک جنسیتی ، مثل ایجاد سالن های ورزشی و استخر های رو باز برای بانوان یا اختصاص دادن وقت مناسبی در طول روز از استادیوم ها یا ورزشگاه های واقع در نقاط مختلف شهر ، عمل تفکیک جنسیتی نمی تواند گزینه ی مناسبی باشد.

میزان استفاده از پارک بانوان

همان طور که در قسمت ویژگی های مشترک پارک بانوان تبریز به آن اشاره کردیم، اکثر پارک های بانوان در نزدیکی وگاها چسبیده به یک پارک عمومی واقع شده اند که طبق مشاهدات ما پارک بانوان در اکثر ساعات روز خالی از افراد بوده و تقریبا بلا استفاده قرار گرفته اند، و در ساعاتی که این پارک ها فعالیت داشته اند، بیشتر از محیط کلاس ها و باشگاه های این پارک ها استفاده می شود و فضای محوطه ی این پارک ها تقریبا همیشه بدون استفاده می باشد. این در حالی است که پارک های مجاور این پارک ها در اکثر ساعت مورد استفاده ی افراد بسیاری اعم از زن و مرد و کودکان قرار میگیرد. و این مسأله به ما نشان می دهد که در ایجاد و احداث این فضا ها به نظرات اکثریت جامعه توجهی نشده در حالی که فضا های عمومی متعلق به عموم مردم می باشد و ما نمی توانیم درصد خیلی کمی از جامعه را در نظر گرفته و اکثریت جامعه را از این فضا ها محروم کنیم، در حالی که راهکار های بهتری نیز برای رضایت آن درصد کم وجود دارد.

استفاده ی کاربردی از فضا های پارک بانوان

تقریبا اکثر پارک های بانوان تبریز در محل و لوکیشن های مهم شهر، وسعت بزرگی را به خود اختصاص داده اند، این در حالی است که به جای حصار کشی این فضا های عمومی که در پارک بانوان شمس (چسبیده به پارک شمس واقع در چایکنار) این فضا به بیش از 5 هزار متر مربع می رسد، میتواند استفاده ی کاربردی تری داشته باشد. مکان های عمومی دارای مزیت های فراوانی هستند برای نمونه میتوانیم به ارزش اقتصادی این فضا ها اشاره کنیم. ما می توانیم به جای حصار کشی فضا های عمومی از آنها به عنوان مکان هایی برای تجارت و بازار یابی و ایجاد اشتغال استفاده کنیم. همان طور که گفته شد فضا های عمومی شهری دارای ارزش ها و مزیت های فراوانی می باشد و ما می توانیم به جای حصارکشی این مکان ها، از آنها در جنبه های آموزشی، فرهنگی، بهداشتی و درمانی و حتی مکان های تفریحی عمومی استفاده کنیم.

نتیجه گیری

در این مقاله ابتدا به تعریف فضا ها و مخصوصا فضا های عمومی پرداختیم، سپس نگاه مختصری به تاریخچه ی پارک بانوان داشتیم و پارک های بانوان شهر تبریز را معرفی کرده و برخی از نقاط و ویژگی های مشترک این پارک ها را در تبریز باز گو کردیم. با توجه به تعریف فضا های شهری به این نتیجه رسیدیم که با تفکیک جنسیتی فضا ها، دیگر نمی توان آنها را در طبقه ی فضا های عمومی جای داد و با این عمل، پارک های بانوان در گروه فضا های نیمه خصوصی قرار گرفته لذا دیگر قابلیت یک فضای عمومی را نخواهند داشت.
سپس به این نکته پرداخته شد که با تفکیک جنسیتی پارک ها نمی توانیم امنیت بانوان در فضا های عمومی را تامین کنیم و بیشتر فضا های عمومی را مردانه تر کرده و بانوان را از این فضا ها دور میکنیم. و با توجه به مطالعات دریافتیم که فضا های بهتری از پارک بانوان هستند که بانوان می توانند به راحتی در آنجا ورزش و فراغت در فضای باز را تجربه کنند.
در ادامه به پیشنهاد کاربردی کردن فضا های عمومی به جای حصار کشی دور این فضا ها پرداختیم.
علاوه بر موارد فوق، آنچه بر اساس یافته های خود به آن دست یافتیم این است که لزوم فرهنگ سازی در زمینه ی حضور زنان در فضاهای عمومی بسیار ضرورت دارد. رسانه های همگانی و وسایل ارتباط جمعی میتوانند وسیله ای باشند که به جای رواج فرهنگ خانه نشینی زنان، بر حضور مؤثر آنها در فضاهای بیرون از خانه به خصوص برای ورزش و فعالیت های هوازی در راستای تداوم سلامتی و ایجاد روحیه نشاط در بانوان تأکید نمایند و فرهنگ پذیرش زنان در حوزه های مختلف را نهادی سازند تا از این طریق شاهد حضور روز افزون زنان در فضاهای عمومی و اثربخشی مثبت آنها در زمینه های مختلف جامعه باشیم.

منابع

• سهیل توانا، معصومه شفیعی. تفكيک جنسيتي در فضاي شهري: مطالعه ی بوستان بهشت مادران تهران. 1394
• شهاب کریمی نیا، مرضیه صداقت، میترا محبی نورالدین وند. تاثیر فمینیست و تفکیک جنسیتی برفضاهای معماری و شهرسازی
• نفیسه ایمانی، امیلیا نرسیسیانس. تفکیک جنسیتی فضای شهری و روابط صمیمانه ی بین جنسیتی: مطالعه ی مقایسه ای تفکیک منعطف و غیر منعطف. 1400
• نوین تولایی، امیر اکبری قمصری، فاطمه خاکسار. بررسی رضایتمندی از تفکیک جنسیتی در فضاهای عمومی(با تکیه بر پارک ها(. 1392
• دکتر محمد تقی رهنمایی، یوسف اشرفی. فضاهاي عمومي شهر و نقش آن در شكل گيري جامعه مدني از ديدگاه برنامه ريزي شهري. 1386

منتشر شده در 7-مین شماره از مجله «تجربه و شهر»