خانه سلماسی جلوه ای از معماری کهن آذربایجان

هنگام گشت در سنگفرش مقصودیه، در یکی از کوچه‌های بن بست به خانه موزه‌ای زیبا از دوران قاجار با قدمتی بیش از ۱۶۰ سال می‌رسیم. این خیابان و این کوچه یکی از قدیمی ترین های تبریز می‌باشد و خوشبختانه بافت سنتی آن تا حدودی حفظ شده است.
خانه سلماسی توسط خاندان مشهور حیدرزاده احداث می‌شود؛ بعد ها خانواده سلماسی این خانه را خریداری نموده و آن را توسعه می‌دهند. حالا چند سالی است که این خانه توسط سازمان میراث فرهنگی تبریز به موزه‌ی سنجش بدل گشته است.
موزه ها همواره اطلاعات وسیعی را از فرهنگ، آداب و رسوم گذشتگان در اختیار ما قرار می‌دهند و دارای جذابیت زیادی هستند اما این موزه یکی از منحصر به فردترین موزه های ایران است زیرا به صورت تخصصی به یکی از جالب ترین مقوله های بشری یعنی سنجش پرداخته است.
در موزه سنجش می‌توان ابزار و ادوات اندازه گیری همچون قپانهای بزرگ میادین بار، ترازوهای ظریف زرگری، پیمانه‌های نفتی، سنگ وزنه ها، وسایل مربوط به علم نجوم، ساعتها، قطب نماها و سایر مقیاس های دیگر را مشاهده کرد.
از میان این ابزار آلات بسیاری از اشیا مربوط به حل مسئله های نجومی می‌باشد؛ همچون کره‌های سماوی، انواع تلسکوپ‌ها که از آنها برای محاسبه فاصله بین زمین و خورشید، محاسبات تقویم ، تشخیص سال و رصد آسمان استفاده می‌شده است. علاقمندان به علوم نجوم می‌توانند تجربه فوق العاده‌ای در این مکان داشته باشند.
از دیگر موارد جالب توجه در این موزه تنه درختی ۵ میلیون ساله، ساعتی متعلق به امپراطور روم است و پمپ بنزینی صد ساله است.

معماری بنا

ساختمان خانه سلماسی دو طبقه بوده و دارای زیربنای ۸۷۵ متر مربعی است. این خانه پنجره‌های ارسی، گچبری‌های بی‌نظیر و آینه‌کاری های زیبایی دارد و شامل بخش‌های اندرونی، حوضخانه، مطبخ و آب انبار می‌باشد.
ورودی بنا در گوش شمال غربی با سردری رفیع و مزین، سکوهایی در طرفین و دیوارهای آجری هشتی واقع شده است. سه تالار تابستان، زمستان و تابستان در بخش اندرونی قرار دارد. بخش اصلی بنا در ضلع شمالی قرار دارد و با پنجره‌های ارسی‌اش زیباترین بخش نیز محسوب می‌شود. ضلعهای شرقی و غربی نیز دارای اتاق‌های نشیمن و تاسیسات است. ایوانهای بنا سرستونهای گچبری شده دارند.
طبقه زیرین نشیمن شمالی حوضخانه و نشیمن تابستانی است و بقیه زیرزمین‌ها به مطبخ، آب انبار و انباری اختصاص داده شده است.
مصالح به کار برده شده در ساختمان شامل ساروج و سنگ در پی‌ها، دیوارهای همکف خشتی و دیوارهای زیرزمین از سنگ و آجر تفلیسی است. تذهیب های بسیار زیبایی در کمره اتاق، سقف‌ها، شومینه‌ها و دور طاقچه هاست همچنین می‌توان گچبری‌هایی همراه با آینه کاری در نمای شمالی ساختمان و سقف طنبی شمالی مشاهده کرد‌. تالار‌ها در سه جانب حیاط قرار گرفته‌اند و جانب چهارم دیواری طاق نمادار می‌باشد و به همین دلیل نماهای غربی و شرقی نسبت به محور طولی میانی طرح نه قرینه و نه حتی شبیه به هم هستند.

نویسنده: مهسا لطفی تازه کند
عکس: شیما اسبقی